EYT için geri sayım sürerken 2023 başlangıcında yasalaşması beklenen EYT’nin kapsam ve şartları da gündem olmaya devam ediyor. Mevzuya ilişkin değerlendirmelerde bulunan Noyan Doğan mühim bir yazı kaleme aldı. İşte Doğan’ın yazısındaki o detaylar…
EYT ŞARTLARI NELER, KİMLERİ KAPSIYOR?
“ Emek harcama Grubu da ilkin kimlerin emeklilikte yaşa takıldığını tespit edecek, ondan sonrasında çözüm yolu aranacak. 8 Eylül 1999 zamanı emeklilikte yaşa takılanlar için mühim tarih. Bu tarihten ilkin sigortalıların emekli olabilmeleri için hanım çalışanların 20 senelik sigortalılık süresi ve 5 bin gün prim ödemiş olması, adam çalışanların da 25 senelik sigortalılık süresi ve 5 bin gün prim ödemiş olması emeklilik için yeterliydi; yaş şartı aranmıyordu. 8 Eylül 1999’da toplumsal güvenlik sisteminde meydana getirilen değişiklikle sigortalılık süresi ve prim gün sayısına ek olarak emeklilik için bir de yaş şartı getirildi. Emekli olabilmek için emeklilik yaşı kademeli olarak hanımefendiler için 58, erkekler için 60’a çekildi ve prim gün sayısı da 7 bin güne çıkarıldı. Bu da EYT sorununu doğurdu.
Daha açık bir anlatımla; 8 Eylül 1999’dan ilkin sigortalı olanlar, emeklilik için lüzumlu emek verme yılını ve prim gün sayısını doldursa da meydana getirilen düzenleme ile yaş şartını doldurmadıklarından emekli olamıyor ve emeklilikte yaşa takılıyor. İşte, EYT’li dediklerimiz de bu kesim. Doğal olarak bu kesim içinde 8 Eylül 1999’dan ilkin işe başlasa da prim gün sayısını ya da emek verme yılını doldurmayanlar da var. Bir tek bu kesim emeklilikte yaşa takılmıyor. 1999 senesinde meydana getirilen düzenleme ile kademeli yaş şartı getirildiğinden bu tarihten sonrasında da sigortalı olup hem emek verme yılını hem de prim gün sayısını doldurmasına karşın emeklilik için yaşı bekleyenler de var ki, bunlar da kendilerine EYT’li diyor.”
EYT için hangi formüller masada?
EYT FORMÜLLERİ NELER?
“Gelelim, EYT’liler için konuşulan formüllere. Madde madde sıralayayım, sonrasında da bu formüllerin hangisi gerçekçi, hangisi değil, ona değineyim.
8 Eylül 1999 öncesi sigorta girişi olup da lüzumlu prim gün sayısı ile emek verme yılını tamamlayanların yaşa bakılmadan emekli edilmesi. –
8 Eylül 1999 öncesi sigorta girişi olup da lüzumlu prim gün sayısını doldurmayanlara askerlik ve doğum borçlanması imkanı tanınarak, prim gün sayılarının tamamlayıp, yaşa bakılmadan emekli edilmesi.
– Tüm emeklilikte yaşa takılanlar için belirli prim gün sayısını tamamlayanların yaşa ve emek verme yılına bakılmadan emekli edilmesi ki, konuşulan prim gün tutarları erkekler için 9000 gün, hanım çalışanlar için 7200 prim gün.
EYT’liler ilk maaşına ne zaman kavuşacak?
– Emeklilikte yaş takılanların yaş şartında indirim yapılması.
– Prim gün sayısını tamamlayanların emekli aylıklarında belirli oranda kesinti yapılarak erken emekli edilmesi.
– Başta Almanya ve Finlandiya olmak suretiyle bazı Avrupa vatanlarında uygulanmış olduğu benzer biçimde emekliliğe kaç yıl kaldıysa her yıl için belirli oranda aylıklardan kesinti yapılarak emeklilik imkanı tanınması. Buna da kesintili emeklilik modeli deniyor.
Konuşulan daha oldukça model var fakat EYT’liler için ağır basan formüller bunlar. Peki, bunların uygulanabilirliği var mı? Ilk olarak şu probleminin cevabı mühim: Yapılacak düzenleme bir kereliğine olup, belirli sayıda EYT’lileri mi kapsayacak; yoksa bugün ve gelecekte tüm emeklilikte yaşa takılanları kapsayacak bir düzenleme mi yapılacak? Eğer tüm emeklilikte yaşa takılanlardan bahsediyorsak, sayıları 6 milyonu buluyor. Bir tek 8 Eylül 1999’öncesi sigorta girişi olup da emeklilikte yaşa takılanlardan bahsediyorsak sayı 1 milyona düşüyor. Açıkçası, toplumsal güvenlik sisteminin üstüne getireceği yük hesaba katıldığında, tüm emeklilikte yaşa takılanları kapsayacak, geniş bir düzenleme yapılacağını sanmıyorum. 8 Eylül 1999 öncesi sigorta girişli olup da prim gün sayısını ve emek verme yılını tamamlayıp da yaşa takılanlara –ki, aslolan EYT’li olan bu kesimdir- yönelik bir düzenleme yapılacaktır. Bir ihtimal, bu kesim içinde prim gün sayısı tamamlanmamış olanlara askerlik ve doğum borçlanması hakkı tanınarak, emekli olmalarına olanak bilinebilir.”
FİNLANDİYA MODELİ
“Son günlerde çokça konuşulan, hatta kimi uzmanların ‘bu iyi bir formül’ söylediği Finlandiya benzer biçimde Avrupa vatanlarında uygulanan modele de değineyim. Model; her yıl emekli aylıklarından belli oranda indirim yapılarak yaşa takılanlara emeklilik hakkı verilmesi üstüne kurgulu. Bu uygulamayı Finlandiya yapmış. Sadece Finlandiya’da bu şekilde emekli olanların sonradan emekli maaşlarında iyileştirme yapılmış, maaşlar yükseltilmiş hem de ciddi yükseltilmiş. Bugün ise Avrupa ülkelerinin neredeyse tamamında emeklilik yaşı 65’lerde, bazı ülkelerde bunun da üstünde. Eğri oturup doğru konuşalım, Avrupa vatanlarında uygulanan modeller bizlere uymaz. Niçin? Bizde averaj emekli maaşı –son meydana getirilen düzenleme ile en düşük emekli aylığı 3500 liraya çıkartıldı- 3500 lira ile 5000 lira içinde da ondan. Şunu da unutmamak lazım, Avrupa’daki emeklilik modellerinin çoğunda hususi emeklilik yada mesleki emeklilik sistemleri var. Kısaca bizdeki benzer biçimde bir tek toplumsal güvenlik sisteminin verdiği emekli aylığı üstüne kurgulu bir model yok. Daha açık bir anlatımla, emekli aylıklarından belli oranda indirime gidilerek, EYT’lilerin problemi çözülmeye çalışılırsa bu hem işe yaramaz hem de ileride düşük maaş sorununu doğurur.”
